Wandelen in Leeuwarden: het water is overal

Ooit lag Leeuwarden aan zee en keerde de Wirdumerdijk de golven. Anno nu is de zee ver weg, maar herinnert veel in de Friese hoofdstad nog aan dat waterrijke verleden. Ga mee wandelen in Leeuwarden en ontdek de mooiste (waterrijke) plekjes van de stad.

De wandeling start hartje centrum, op de hoek van de Wirdumerdijk en het Naauw. Rond het jaar 1200 keek je hier uit over zee. Op deze plek, in een inham van de Middelzee, mondden de rivieren Ee en Vliet uit in zee en bevond zich een nederzetting op drie terpen. De ‘luwe wadden’ boden er beschutting tegen het vaak onstuimige zeewater en gaven de nederzetting haar eerste naam: ‘Liwwadden’. Deze naam werd in de loop der tijd wel op zo’n tweehonderd manieren geschreven, maar nu alleen nog als Leeuwarden en (in het Fries) Ljouwert.

Dwingers en diamanten

Volg de Wirdumerdijk in zuidelijke richting en sla voor de brug over de Zuider stadsgracht rechtsaf, Willemskade. Na de volgende brug loop je langs de Museumhaven, waar oude vrachtschepen liggen aangemeerd. Volg het pad met de bocht naar rechts (Westerkade) en houd na Schouwburg de Harmonie links aan, Westerplantage. Je passeert een parkje aan je linkerhand. Dit is aangelegd in wat ooit een ‘dwinger’ was, de Fries-Groningse benaming voor een bolwerk. Dwingers vormden vroeger de verdedigingswerken van Leeuwarden en gaven de stad haar karakteristieke diamantvorm.

Pisa?

De Westerplantage voert na de rotonde langs het Oldehoofsterkerkhof, waar je de Friese versie van de Toren van Pisa ziet staan. Eigenlijk zou hier vanaf 1529 een basiliek verrijzen, ter ere van Sint Vitus. Maar de bouwmeester had buiten de zachte kleigrond gerekend (dit is een van de drie terpen waarop Leeuwarden is gebouwd). Dus toen de toren tien meter hoog was, zakte hij al in zuidwestelijke richting. Een volgende bouwmeester probeerde de toren weer recht te trekken, maar mocht zijn werk niet afmaken. De Reformatie kwam naar Nederland en er was geen geld meer voor een rooms-katholieke kerk. Je kan de 40 meter hoge toren beklimmen en kijkt na 183 treden door een soms heel nauw trappenhuis weids uit over de stad. De toren staat overigens nog altijd 1.68 meter uit het lood.

Lusthof van de Nassaus

De Westerplantage komt uit op de Prinsentuin, in 1648 aangelegd door stadhouder Willem Frederik van Nassau. Na de Franse Revolutie mocht ook het volk hier flaneren. Volg hier het water van de Noorder Stadsgracht en je passeert opnieuw twee dwingers. Liefhebbers van schrijver Simon Vestdijk zullen het park herkennen als locatie van diens boek De koperen tuin. Zegt dat je niets, dan weet je in elk geval waar restaurant De Koperen Tuin zijn naam vandaan heeft. Het is een leuke plek voor een koffie- of lunchstop, met een fijn terras aan de vijver.

Op safari

Verlaat de Prinsentuin na het ronden van de tweede dwinger (voorbij het restaurant) en wandel Schoenmakersperk in. Je passeert Natuurmuseum Fryslân, waar je onder meer op OnderWaterSafari kan gaan (vanaf juni 2018). Dit is een educatief tochtje, waarbij je onder de waterspiegel duikt en toch droge voeten houdt. Je maakt een reis van het zoete water van sloot en plas naar het zoute water van de Waddenzee. Onderweg speur je naar de Big Five van de onderwaterwereld van Nederland: bever, otter, meerval, zeehond en bruinvis. Niet alleen leuk voor kinderen!

Zilte zaligheid

Ga aan het eind van Schoenmakersperk schuin rechtdoor: Pijlsteeg, later Beijerstraat en dan Sint Jacobsstraat. Hier kun je op nummer 31 terecht voor enkele bijzondere Friese lekkernijen. Bakker uw Slager (what’s in a name!) maakt super lekkere zilte zeeworst. Vergelijkbaar met de bekende Friese specialiteit droge worst, maar dan gemaakt met vis. Koop er een fles witte Frysling bij, van het gelijknamige wijngoed in nabijgelegen Twijzel.

Dubbelspionne Mata Hari

Wandel even terug en sla rechtsaf op het Gouverneursplein, later de Eewal. Hier stroomde ooit de rivier Ee, om iets verder naar het westen in de Middelzee uit te monden. Ga de tweede straat rechts in, Minnemastraat. Loop op de kruising met de Voorstreek even rechtsaf.

Vlak voor het water staat het beeld van Mata Hari, de wereldberoemde danseres en (vermeend) dubbelspionne die in 1917 stierf voor een Frans vuurpeloton. Zij werd in 1876 als Maria Geertruida Zelle geboren in Leeuwarden. Het beeld staat tegenover haar geboortehuis (Kelders 33). Dit is tevens de enige plek waar je via een trap kunt afdalen tot waterniveau en een stukje wandelen langs de oude bierkelders.

Adellijke privileges

Ga terug en vervolg je wandeling over de Voorstreek. Sla de tweede straat links in, Sacramentsstraat, maar kijk eerst even naar de Centraal Apotheek (schuin rechts aan de overkant). Die huist in een schitterend Jugendstil gebouw uit 1905. De Sacramentsstraat komt uit op het pleintje ‘Bij de Put’. Het is vernoemd naar de waterput die hier rond 1500 een belangrijke watervoorziening was voor de inwoners van de stad. Het pleintje grenst aan het Jacobijnerkerkhof, met de Grote of Jacobijnerkerk. Dit is een van de vele plekken in Leeuwarden die verbonden zijn met de Friese stadhouders, de directe voorouders van het Nederlands Koningshuis. Je passeert er hun eigen ingang, het Oranjepoortje dat is opgetuigd met een oranjeboompje.

Kuise weduwen

Tegenover de kerk kan je een kijkje nemen in het laatste 17de-eeuwse hofje van Friesland, het Boshuizengasthuis. Ene Anna van Eysinga stichtte het in 1652 om er armlastige weduwen op te vangen. “Het geen hier staet, uijt nijt oft haet doch niet beschout. Tot armoedts hulp en weduws troost is het geboudt,” zo kan je nog lezen boven de poort. De kuisheid van de bewoonsters werd goed bewaakt: bezoek was welkom, maar mocht niet blijven logeren. Op de binnenplaats staat een fraaie 19de-eeuwse houten waterpomp.

In het gevang

Volg de Bredeplaats tussen kerk en hofje, sla rechtsaf op de Groeneweg, bij de rotonde rechts, Noorderweg, en nogmaals rechts bij de volgende rotonde, Hoeksterpad. Voor de brug sla je rechtsaf en volg je de Voorstreek tot je de Centraal Apotheek passeert. Ga hier links, Tuinen, en aan het eind rechtsaf langs de Ooster Stadsgracht (Oosterkade). Als je aan het einde van de kade de bocht naar rechts volgt over de Keizersgracht, zie je links de Blokhuispoort. Deze voormalige gevangenis was in 1944 het decor van een spectaculaire overval en de ontsnapping van 51 verzetslieden. Nu is het een cultureel centrum, waar je hippe winkeltjes en bedrijven treft, exposities bekijkt en geniet van een ‘bakhap’ in café de Bak. Ook kun je er logeren in een voormalige gevangeniscel.

Natuurreservaat

Wandel na je ‘detentie’ tegenover de ingang van de Blokhuispoort de Blokhuissteeg in. Aan het eind volg je rechtsaf Weaze, langs het water. Sla linksaf op de tweede brug (De Brol) en wandel rechtdoor over het Naauw tot je terug bent bij de Wirdumerdijk. De kademuren van het Naauw dateren van de 18de eeuw en bieden een onverwacht stukje natuur in de stad. Er groeien zeldzame plantensoorten als het muurleeuwenbekje, de steenbreek- en schubvaren. In de kademuur vlak voor de Brol is een steen ingemetseld met een klok. Het water was hier voor schippers te ‘naauw’ om elkaar te kunnen passeren. Wie met zijn pikhaak als eerste de steen aanraakte, mocht voorrang nemen.

De beste reisgidsen

De leukste hotels